به گزارش پایگاه خبری تحلیلی پیام دلیجان؛ به نقل از ایسنا، در نشستی که پنجشنبه ۲۶ مهرماه با حضور مسوولان شرکت‌های فعال در حوزه تامین انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای در مسکو برگزار شد موضوع تشکیل سکوی (پلتفرم) هسته‌ای بریکس مورد حمایت و تایید قرار گرفت. کارگزاران فعال در صنعت هسته‌ای بریکس با امضای بیانیه‌ای از ایجاد این سکوی هسته‌ای حمایت کردند.
«حسین درخشنده» معاون سازمان انرژی اتمی و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران به نمایندگی از ایران در این نشست حضور داشت.
بر اساس اعلام سفارت ایران در روسیه، هدف اصلی این سکو، توسعه و اجرای بهترین شیوه‌ها و رویکردهای پیشرفته از نظر کاربردهای انرژی و غیر انرژی فناوری‌های هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز در بازارهای بریکس و بریکس پلاس و همچنین توسعه مکانیسم‌ها و مدل‌های تشویقی و اجرای پروژه در صنعت هسته‌ای کشورهای عضو انجمن (پلتفرم) است.
جرقه بریکس هسته‌ای از کجا زده شد؟
در سیزدهمین مجمع بین‌المللی اتم اکسپو ۲۰۲۴ که فروردین سال جاری در سیریوس روسیه برگزار شد، نشستی با حضور مقامات اتمی کشورهای عضو بریکس از جمله ایران برگزار شد که در آن موضوع باشگاه هسته‌ای کشورهای عضو گروه بریکس مطرح و بررسی شد.
مجمع بین‌المللی اتم‌اکسپو از سال ۲۰۰۹ در روسیه به طور سالانه برگزار می‌شود و در آن وضعیت فعلی صنعت هسته‌ای جهان مورد بررسی و بحث قرار می‌گیرد. در این مجمع روسای شرکت های کلیدی در صنعت هسته‌ای جهانی، سازمان‌های دولتی، بین‌المللی و عمومی حضور دارند.
«کریل کاماروف» معاون اول رئیس شرکت دولتی روس‌اتم روسیه در نشست جنبی در این رابطه در حاشیه سیزدهمین همایش بین‌آلمللی اتم اکسپو ۲۰۲۴ با اشاره به ظرفیت‌های گروه بریکس در عرصه انرژی هسته‌ای، پیشنهاد شکل‌گیری سازوکار همکاری جدیدی در قالب یک «انجمن» بین کشورهای عضو این گروه در حوزه هسته‌ای را مطرح کرد.
کاماروف گفت: کشورهای بریکس حدود ۳۰ درصد از نیروگاه‌های هسته‌ای فعال جهان و حدود ۷۰ درصد نیروگاه‌های در حال ساخت را در اختیار دارند.
وی با بیان اینکه اعضای گروه بریکس دارای طیف کاملی از فناوری‌های راکتور و سوخت هستند، گفت: افزایش سه برابری ظرفیت نیروگاه هسته‌ای نصب شده که توسط صنعت هسته‌ای جهانی به عنوان یک هدف تا سال ۲۰۵۰ اعلام شده است، بدون مشارکت کلیدی کشورهای بریکس غیرممکن است. از این رو با هدف دستیابی به این شاخص ها، شرکت دولتی روس اتم ایده ایجاد انجمنی در زمینه انرژی هسته‌ای تحت عنوان پلتفرم هسته‌ای بریکس را در چارچوب این گروه مطرح کرد که امکان تثبیت فن‌آوری، تولید و ظرفیت‌های لجستیکی کشورهای عضو و ایجاد تبادل موثر تجربیات را فراهم می‌کند.
این مقام ارشد روس اتم گفت که این انجمن می‌تواند به ابزار مهمی برای حمایت از طرح‌های توسعه مقیاس بزرگ انرژی هسته‌ای تبدیل شود و در چارچوب پلتفرم هسته‌ای بریکس، هم کشورهایی که تجربه طولانی مدت فعالیت در این عرصه را دارند و هم کشورهایی که به تازگی وارد این عرصه شده‌اند، مسیرهای اولویت‌دار را خواهند یافت.
استقبال اعضا از تشکیل بریکس هسته‌ای
همچنین مقامات دیگر اعضای گروه بریکس از جمله برزیل، آفریقای جنوبی، مصر، چین، هند و ایران از طرح این ایده و تشکیل انجمن هسته‌ای بریکس استقبال کردند.
بنا بر گزارش رسانه‌ها، «لوئیس فرناندو پارولی» معاون شرکت انرژی اتمی برزیل ENBPar در این نشست با تاکید بر اینکه برزیل به دنبال ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای جدید است که با فناوری‌های وارداتی صورت می‌گیرد گفت: در این بخش، تجربه اعضای بریکس می‌تواند برای ما مفید باشد که در آینده در منطقه خود نقش پیشتازی در حوزه انرژی هسته‌ای داشته باشیم.
«لوییسو تیاباشه» از شرکت انرژی هسته ای آفریقای جنوبی (NECSA) که در این نشست حضور داشته است، نیز با استقبال از ایده شکل‌گیری چارچوب همکاری جدید بین کشورهای عضو بریکس در حوزه انرژی هسته‌ای گفته است: ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای جدید در این کشور می‌تواند به سکوی جهش برای ارتقای این صنعت در سراسر قاره آفریقا باشد که این روند می‌تواند با همکاری کشورهای عضو بریکس شکل گیرد.
به گفته «بکی انکژومالو» رئیس بخش تولید برق هسته‌ای (ВКС ) آفریقای جنوبی، دولت پروتوریا در حال آماده شدن برای انجام مناقصه بین‌المللی برای تامین ۲.۵ گیگاوات ظرفیت هسته‌ای جدید است. از این رو اتحاد جدیدی از تامین‌کنندگان فناوری هسته‌ای پیشرفته، شرکت‌های عامل و کارشناسان صنعت هسته‌ای می‌تواند به ایجاد یک سیستم انرژی پایدار، غلبه بر فقر انرژی و در نهایت بهبود کیفیت زندگی مردم کمک کند.
همچنین «امجد الوکیل» رئیس هیأت‌مدیره شرکت نیروگاه‌های هسته‌ای مصر (NPPA) نیز در سخنانی در این نشست با اشاره به فعالیت مصر برای چندین دهه در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، از جمله بهره برداری از رآکتورهای تحقیقاتی و تولید سوخت هسته‌ای برای آنها، گفته است، مرحله جدید توسعه هسته‌ای در دستور کار مصر، ساخت نیروگاه هسته‌ای الضبعه است. چنین پروژه بزرگی در واقع صنعت جدیدی را شکل می‌دهد و تجربه مصر از نظر رویکردهای اجرای پروژه می‌تواند در کشورهای دیگر منطقه با مشخصات مشابه مورد تقاضا باشد.
«شن یانفنگ» معاون شرکت ملی هسته‌ای چین نیز در سخنانی در این نشست گفت: چرخه سوخت هسته‌ای در چین نوپا است، اما به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته است، موفقیت‌هایی که با همکاری‌های گسترده بین‌المللی دستیابی به آنها تضمین شد. تبادل تجربه، راه‌حل‌های فناوری، آموزش برای کشورهایی که به‌تازگی در مسیر توسعه انرژی هسته‌ای قدم گذاشته‌اند کمک بسیار جدی در این فرآیند است و چین آماده است تا تجربیات خود را با آنها به اشتراک بگذارد.
حسین درخشنده، معاون سازمان انرژی اتمی ایران و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی که نماینده ایران در نشست مذکور بود، با استقبال از پیشنهاد طرف روس برای تشکیل انجمن هسته‌ای بریکس گفت: در چارچوب این انجمن، کشورها قادر خواهند بود تا از طریق نمونه پروژه‌های خود، مشارکت واقعی در کربن زدایی انرژی و بهبود کیفیت زندگی مردم از طریق توسعه پزشکی هسته‌ای و جوامع آموزشی را عملی کنند.
مدیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران گفته است که کشورهای بریکس در اجرای پروژه‌ها در شرایط جغرافیایی مختلف با رویکردهای متفاوت در انتخاب فناوری‌ها تجربه دارند و همکاری مشترک این کشورها از این منظر ارزشمند است.
شایان ذکر است که در این نشست، فرایندهای رسمی بین دولت‌ها برای شکل‌گیری چارچوب جدید همکاری کشورهای عضو گروه بریکس در حوزه هسته‌ای به عنوان سندی غیرالزام‌آور برای نشست سران این گروه در آبان ۱۴۰۳ در کازان روسیه طی خواهد شود.
در پایان نشست روز پنجشنبه هفته گذشته، شرکت‌های دولتی، عمومی و خصوصی بریکس و سایر نهادها و سازمان‌های امضاکننده پلتفرم هسته‌ای بریکس تشویق می‌شوند که با هدف تطبیق ابتکارات خود با سطح جهانی صنایع موجود و سازمان‌های بین‌المللی با یکدیگر همکاری کنند. همچنین جامعه هسته‌ای، زمینه، ایده و پیشنهادات مشترک در چارچوب قالب‌های بین‌المللی همکاری را به نحوی که شکل‌دهنده روندهای آینده صنعت هسته‌ای‌باشد، فراهم کند.
شایان ذکر است، بیانیه امضا شده از نظر حقوقی الزام‌آور نبوده و توافقنامه‌ای بین‌المللی بین امضاکنندگان یا بین کشورهای متبوع آنها محسوب نمی‌شود. این بیانیه هیچ‌گونه حقوق یا تعهدات قانونی الزام‌آور و قابل اجرا میان امضاکنندگان یا کشورهای آنها ایجاد نمی‌کند.
فرصت‌ها و چالش‌های بریکس هسته‌ای برای اعضا
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در حال حاضر ۴۱۵ رآکتور انرژی هسته‌ای در جهان فعال هستند و ۵۷ راکتور دیگر در دست ساخت هستند. علاوه بر این، اگر بازار خدمات ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در خارج از کشور را که توسط شرکت‌های مختلف ارائه می‌شود، در نظر بگیریم، این بازار در حوزه دانشی و صنعتی یکی از بزرگترین بازارهای تجاری ـ صنعتی دنیا محسوب می‌شود. در عین حال حساسیت‌های صنعتی و تکنولوژیکی در این عرصه موجب شده تا رقابت در آن تنگاتنگ باشد.
طبیعی است که در دهه‌های گذشته کشورهای هسته‌ای شامل آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین تمام فشار و تلاش خود را برای دور نگه‌داشتن این حوزه از فناوری و تکنولوژی از دست کشورهای در حال توسعه به کار گیرند. در عین حال روند گسترش و توسعه فناوری‌های نو در کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته به طور گروهی و انفرادی، موجب شد تا تا حد زیادی انحصار دانش و فناوری هسته‌ای از دست کشورهای هسته‌ای خارج شود و به نوعی این کشورها حضور کشورهای نو پا در این صحنه را بپذیرند.
با وارد شدن کشورهای دیگر به حوزه تولید و توسعه انرژی اتمی در دنیا، کشورهای هسته‌ای تلاش کردند تا مانع از ورود این کشورها به باشگاه هسته‌ای جهانی شوند و هم‌چنان این فشارها در ابعاد مختلف فنی، سیاسی و بین‌المللی ادامه دارد و در این مسیر تحریم اقتصادی و هسته‌ای کشورها برای جلوگیری از گسترش حضور آنها در این عرصه در چند دهه اخیر قابل توجه بوده است.
جهان تک قطبی و تکیه بر یک‌جانبه گرایی از سوی آمریکا با همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای که در دهه‌های گذشته در حوزه‌های مختلف مالی، اقتصادی، امنیتی ـ سیاسی گسترش یافت، بیش از پیش اعتبار و موجودیتش را از دست داد.
طرح ایجاد گروه بریکس با نزدیکی چهار قدرت اقتصادی در حال ظهور برزیل، روسیه، چین و هند در دوران اوج یک‌جانبه‌گرایی آمریکا در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی یکی دیگر از اقداماتی بود که کشورهای در حال توسعه برای عبور از موانع و فشارهای امریکا و هم‌پیمانانش مطرح کردند.
«گروه بریک» در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ میلادی ( ۲۶ خرداد ۱۳۸۸ شمسی) به‌طور رسمی تأسیس شد و با اضافه شدن آفریقای جنوبی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۰ (۳۰ شهریور ۱۳۸۹) نام این گروه به «بریکس» تغییر یافت.
یکی از اهداف مهم بریکس، همکاری در زمینه‌های علمی و فناوری است. بریکس بر اهمیت همکاری در زمینه‌های علمی، فناوری و نوآوری تاکید دارد. این گروه به دنبال تبادل دانش و تجربیات بین اعضا و همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی مشترک است. هدف از این همکاری‌ها، تقویت توان علمی و فناوری کشورهای عضو و کاهش وابستگی به کشورهای پیشرفته غربی است.
علاوه بر برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی اعضای جدید بریکس ایران، مصر، اتیوپی، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، آرژانتین در اجلاس سران ۲۰۲۴ در کازان روسیه شرکت می‌کنند.
البته «خاویر میلی» رئیس‌جمهور جدید آرژانتین در ماه‌های اخیر اعلام کرد که کشورش به این گروه نمی‌پیوندد، با این حال، «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه گفت: ما دعوت از آرژانتین را لغو نمی‌کنیم، این دعوت باقی می‌ماند. خواهیم دید که توسعه بیشتر بریکس چگونه پیش می‌رود و همکاران آرژانتینی ما درباره این موضوع چه نتیجه‌گیری خواهند کرد.
روسیه در سال ۲۰۲۴ میلادی ریاست دوره‌ای گروه بریکس را برعهده دارد و بیش از ۲۵۰ رویداد را در این چارچوب میزبانی می‌کند.
کاهش انحصارگرایی در حوزه هسته‌ای
به گزارش ایسنا، اگر چه هدف اصلی از تشکیل پلتفرم بریکس هسته‌ای، توسعه و اجرای بهترین شیوه‌ها و رویکردهای پیشرفته از نظر کاربردهای انرژی و غیر انرژی فناوری‌های هسته‌ای برای مقاصد صلح آمیز در بازارهای بریکس، بریکس پلاس و همچنین توسعه مکانیسم‌ها و مدل‌های تشویقی و اجرای پروژه در صنعت هسته‌ای کشورهای عضو انجمن است، اما در هم تنیدگی اقتصاد این کشورها با اقتصاد جهانی به ویژه در تعامل با آمریکا و کشورهای اروپایی قطعا یکی از مهم‌ترین موانع بر سر راه توسعه و پیشرفت این ایده جذاب است.
با این حال بسیاری معتقدند اقداماتی از این دست، چنانچه با جدیت و قوت اهداف در نظر گرفته شده دنبال شود، انحصارگرایی در حوزه هسته‌ای را می‌تواند به حد قابل توجهی کاهش دهد. علاوه بر این تحریم‌های آمریکا علیه بسیاری از کشورها و اعمال محدودیت برای دور نگه داشتن کشورها از این حوزه فناوری، با این همکاری‌ها می‌تواند خنثی شود.
تبادل اطلاعات و تکنولوژی یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که در چارچوب بریکس هسته‌ای می‌تواند کشورهای عضو را در این حوزه ارتقا دهد و به رقیب جدی برای کشورهای هسته‌ای تبدیل کند، طبعا شکل‌گیری این رقابت موجوب کاهش فشارها و محدود شدن انحصارگرایی از سوی کشورهای هسته‌ای می‌شود.
در عین حال، طرح ایده بریکس هسته‌ای از سوی روسیه و حمایت چین از آن که ۲ کشور هسته‌ای در جهان در ردیف دیگر کشورها هستند و در شورای امنیت سازمان ملل دارای حق وتو هستند این امیدواری را ایجاد می‌کند که این پلتفرم با جدیت و موفقیت دنبال شود. باید دید حساسیت‌های فنی، سیاسی و امنیتی و بین‌المللی کشورهای هسته‌ای عضو بریکس به ویژه اعضایی که با آمریکا در تعامل جدی و گسترده هستند، اجازه به اشتراک گذاشتن تجربه و دانش هسته‌ای‌شان با دیگر کشورهای عضو و نیز کشورهای تازه وارد را می‌دهد یا خیر؟